Een glazen paleis in de binnenstad van Heerlen (1)

Een van de markantste gebouwen in Heerlen is toch wel het Glaspaleis. Nee, we hebben het hier niet over het in afgelopen tijd regelmatig besproken ‘Glazen Huis’ van 3FM, dat wellicht ooit in de binnenstad komt te staan. Heerlen heeft haar eigen glazen huis. Het voormalig warenhuis, dat in 1933 werd ontworpen door de Nederlandse architect Frits Peutz, vormt een van de hoogtepunten uit de bouwstijl het ‘Nieuwe Bouwen’. En vandaag de dag is de bewondering en aandacht voor dit naast de Pancratiuskerk gelegen gebouw alleen maar groter geworden.

Begin maart benaderde de redactie van HeerlenVertelt Nic Tummers met de vraag of hij tijd had om ons meer over de geschiedenis van het gebouw en de Heerlense familie Schunck te vertellen. De heer Tummers bleek zeker bereid tot een uurtje babbelen voor het verhaal dat wij wilden schrijven, en kort daarop schoven wij dan ook aan bij deze Heerlenaar in hart en nieren. Een verhaal over stoffenkoopmannen, architecten en heel, heel veel glas.

In gesprek met Nic Tummers
Tummers, onder andere lid geweest van de Eerste Kamer der Staten Generaal en de Raad van Europa, is niet bepaald de minste Heerlenaar. Op 5 februari 2008 werd aan hem nog de eremedaille van de stad Heerlen uitgereikt. Dit werd gezien als erkenning voor zijn niet aflatende inzet voor de stad Heerlen. Nu de redactie zich wilde storten op het Glaspaleis, leek Tummers de ideale persoon. Hij heeft zich bijzonder ingezet voor het behoud van het Glaspaleis.

“Ja, ik ken het gebouw natuurlijk goed uit zijn vroegere bestaan, en van de schermutselingen tegen afbraak. Ik denk dat ik de eerste en lange tijd de enige ben geweest om me in te zetten voor het feit dat het Glaspaleis er nu nog staat en voor zijn huidige gebruik.” Inderdaad, het behoud van dit glazen paleis in Heerlen is niet altijd zonder slag of stoot gegaan. Des te meer reden om terugkeren naar de begindagen van het gebouw.

Bron: Rijckheyt.nl | Opening Glaspaleis 1935
Bron: Rijckheyt.nl | Opening Glaspaleis 1935

De architecten van het Glaspaleis
“Enne, hubs se Peutz erop stoan?” vroeg een bejaarde Heerlenaar ons van HeerlenVertelt, toen wij recent een foto stonden te maken van het Glaspaleis. “Peutz?”, zouden veel mensen van onze generatie zich wellicht verbaasd afvragen,“Wat is dat?” Veel oudere Heerlenaren weten uiteraard wel wat de voorbijganger bedoelde. Frits Peutz is de architect die het Glaspaleis in 1933 ontworpen heeft. Nadat hij eerder onder andere het Monseigneur Laurentius Schrijnenhuis (een voormalig retraitehuis voor vrouwen en meisjes) aan de Oliemolenstraat op de Molenberg in Heerlen ontworpen had, wilde hij in de binnenstad van Heerlen een modern gebouw neerzetten. Maar het lag niet meteen voor de hand dat Peutz het gebouw zou ontwerpen.

Stoffenkoopman Peter Schunck vroeg namelijk eerst de architect Dassen, dezelfde architect die het gebouw van Vaassen (in 1926) had ontworpen. Op dat moment was Van Grunven burgermeester in Heerlen en hij was volgens Tummers destijds op de ‘moderne tour’. Hij vond dat er op de betreffende plek een modern gebouw moest komen dat karakteristiek was. De heer Schunck was daar niet zo van overtuigd, en daarom zijn zij toen in het buitenland gaan kijken naar allerlei moderne gebouwen. Ze zijn onder andere gaan kijken naar een groot warenhuis in Nantes (dat inmiddels niet meer bestaat). Uiteindelijk kwamen ze bij architect Peutz uit en haalden zij inspiratie uit diverse gebouwen.

Tummers begint te vertellen en schetst de situatie in de binnenstad. “Dan moet je even terug denken aan het marktplein,” legt Tummers uit. “Denk aan de vier hoeken van het marktplein met de Bongerd op de ene hoek. Je had aan de ene hoek van het plein een herenmodezaak, daar kwamen alle ambtenaren van de mijnbouw en kantoren die ‘een goed pak moesten hebben’. En dan kreeg je aan de overkant daarvan – waar nu de apotheek zit – een zaak die ‘Maison le Sjiek’ genaamd was, een zaak voor dames. Op de hoek van de Oranje Nasssaustraat kreeg je een sierraden winkel met horloges en diamanten (“Vaassen”). Nou, en toen was het was het hier dus nog een puinhoop….”

Een van onze eerste vragen was, hoe het toch kwam dat architect Peutz opeens zo modern te voorschijn kwam? “Nou, Peutz is eigenlijk een classicist en wat hij deed als een classicist? Hij combineerde en componeerde uit alles wat hij in zijn hoofd had een nieuwe toestand! En zo heeft hij een klassieke compositie gemaakt van moderne elementen.” Dit kan inderdaad allemaal teruggevonden worden in het oorspronkelijk ontwerp van het Glaspaleis. Zo combineerde Peutz een modern element van paddenstoelzuilen, een modern element van glasgevel en het moderne element van “het op het dak wonen”. Tummers: “Daar heeft hij toch een eenheid van gemaakt waar je nu dus het resultaat van ziet.”

Een glazen pand in de binnenstad van Heerlen
Je zou zeggen dat de Heerlenaren zelf het op z’n minst toch vreemd zouden vinden, zo’n groot pompeus huis dat in crisistijd gebouwd werd, en dat ook nog eens sterk van de gebouwen in de omgeving afweek. “Oh, ja, Heerlenaren  waren er tegen! Zij vonden het te modern zo vlak naast die kerk,” stelt Tummers. “Maar er zit wel een pikante geschiedenis aan vast”. Tummers legt de link met een ontwerp op de Molenberg: “Het bisdom was opdrachtgever voor het gebouw dat op de Molenberg staat. Toen het tevoorschijn kwam uit de bouw, schrokken ze. Ze vonden het te modern. Maar hier op deze plek, op een spuugafstand van de kerk, hebben ze nooit bezwaar gehad. Dat komt weer omdat de kerk en de kloosterhouders uit de wijde omgeving Schunck gefinancierd hebben, omdat zij allemaal hun kledij, zoals een toga en nonnenkleding, hier lieten maken.”

Tummers heeft echter nog meer anekdotes uit de beginfase. “Er zit nog een aardigheidje aan vast.” In die crisistijd, toen het gebouw gebouwd werd , liep de toenmalige minister van Economische zaken, terug naar het station na een werkbezoek, en zag de bouw van het Glaspaleis. Hij vroeg de persoon die hem begeleide “Welke waaghals is daar met zijn faillissement bezig?” Tja, wellicht sprak de minister destijds uit wat vele Heerlenaren dachten. Tummers: “Ja, dat is toen een verhaal geworden waarvan iedereen nu nog zegt “Ja, een waaghals, een faillissement?” Dat is allemaal niet gebeurd, onder andere door de financiering van “de Vaticaanse bank”.

Het Glaspaleis kwam er. Het zag er destijds wel heel anders uit, met name qua bezetting en indeling. Het diende als warenhuis. Het was geen warenhuis in de zin dat het alle soorten waren verkocht, er was bijvoorbeeld geen afdeling met speelgoed, maar voornamelijk stoffen en kledij. Maar er werd dus vooral veel stof verkocht, wat in die tijd weer door de mensen thuis werd bewerkt. “Op het dak, wat ze nu het penthouse noemen, was een woning van twee verdiepingen die op het plafond van de bovenste etage staat.” Uit verhalen blijkt dat er een soort van open markt op de begane grond en 1ste verdieping was. “Dan krijg je daar al heel gauw de meer modieuze afdelingen.” Op het dak was naast de woning ook de gelegenheid om op het terras te zitten. Daar mocht je dan komen als je voor een bepaald bedrag gekocht had. “Je kreeg een bonnetje en dan kon je dan op het terras van het dak een drankje drinken,” legt Tummers uit.

Vervolg
Lees deel 2 van het artikel Een glazen paleis in de binnenstad van Heerlen.

Frank

Frank van Opdorp (1985) is onder andere schrijver, media-cultuurwetenschapper, bedrijfsjournalist en communicatieadviseur. Bij Heerlen Vertelt vervult hij de rol van hoofdredacteur. Frank studeerde in 2009 af aan de Universiteit van Maastricht, waar hij zijn Masterdiploma Cultuur- en Wetenschapstudies behaalde met een specialisatie in politieke cultuur. Een jaar daarvoor behaalde hij op dezelfde plek zijn Bachelor Cultuurwetenschappen (2008) met een specialisatie in Media-cultuur. Na de ervaring die hij tijdens zijn studie opdeed, met onder andere stages bij de Provincie Limburg en L1 Radio-Televisie, werkte hij een jaar bij de gemeente Meerssen als communicatieadviseur en persvoorlichter. Momenteel werkt hij al ruim tien jaar op de afdeling Communicatie & Marketing van Zuyderland (voorheen Atrium en Orbis). De Heerlense cultuur, samenleving en geschiedenis (en breder gezien ook die van Parkstad) heeft altijd zijn aandacht gehad en mede dit heeft er eind 2009 / begin 2010 toe geleid dat hij samen met initiatiefnemer Maurice van Opdorp Heerlen Vertelt inhoudelijk vorm gaf. Na het overlijden van Maurice, nam Frank de rol van hoofdredacteur op zich, in het bestuur dat momenteel verder bestaat uit voorzitter Michel Lemaire, penningmeester Jeroen Postma en secretaris Pim Odekerken. Buiten zijn grote interesse voor cultuur, actualiteit en media, houdt hij zich in zijn vrije uurtjes ook bezig met design, film, voetbal, hardlopen, schrijven, muziek maken met zijn band en fotografie.

2 gedachten over “Een glazen paleis in de binnenstad van Heerlen (1)”

  1. Een kleine correctie: mijn grootvader Peter Josef Schunck reisde niet met de burgemeester, maar met architect Frits Peutz door Europa om ideeën op te doen. Ze konden goed met elkaar overweg. Het warenhuis Decré van Henri Sauvage in Nantes werd de grootste inspiratiebron. Peters opdracht luidde: „Ontwerp een winkelgebouw dat als een gestapeld marktplein naast de markt staat“. Omdat het zwaartepunt op kleding en stoffen lag, moest de klant overal daglicht in de buurt hebben, om de kleur van de aangeboden textiel te kunnen beoordelen (bron: mondelinge overlevering via mijn vader, P.J.A. Schunck). Het gevolg is een gebouw, dat het om zijn transparantie zo veelgeroemde Bauhausgebouw in Dessau in deze nog overtreft. Meer info vidt u op mijn site, http://www.aachen-webdesign.de/stamboom/glaspaleis.php?lang=nl.

    Bauhaus Dessau: http://www.natureparktravel.com/dessau/bauhaus2.jpg

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.