Bewoningsbeeld van de Heerlerbaan (deel 1)

Voor wie zich interesseert voor demografie, zijn er tegenwoordig meer en meer demografische gegevens te vinden over stad en streek. Zo ook over Heerlen. Het volgende verhaal gaat over het bewoningsbeeld van de Heerlerbaan tot 1974. Dit is het eerste deel van een drieluik.

Er zijn aardig wat gegevens over het bewoningsbeeld van wat we gemakshalve de Heerlerbaan noemen van de jaren 1859 en 1889. De Heerlerbaan wordt hier dan gebruikt als verzamelnaam van een aantal kleinere gehuchten en buurtschappen.

Paul Overhage S.J. heeft in het Mijnennummer 1938 een artikel gewijd aan ‘de oude nederzettingscentra in de gemeente Heerlen’. Hij heeft de getallen ontleend aan de resultaten van de Tienjarige volkstellingen en wel van de vierde op 31 december 1859 en de zevende op 31 december 1889.

In zijn artikel geeft hij aan:

‘Meer bewoond was ook het gebied van de boven Caumerbeek (Heerlerbaan, Caumer, Bautsch, Valkenhuizen). Deze kleine plaatsen zijn de verst vooruitgeschoven posten in het, voor vestiging vrije land van Streythagen, waarin men alleen de een of andere grote hofstede aantreffen kan. Dit land reikte oorspronkelijk, toen er te Terwinselen alleen een grote boerderij met die naam bestond, tot aan de Caumerbeek.
Weinig bewoond schijnt ook het Zuidwesten der gemeente (westelijk van de Akerstraat). De Locht en Beitel liggen helemaal aan de zuidgrens. Van hier verder naar het Noorden tot Benzenrade en Vrusschemig bestaat er geen enkel punt, waar zich mensen gevestigd hebben.

De grote boerderij Imstenrade aan de westgrens vormt de enige onderbreking.’

De gehuchten Locht, Soereth, Beitel en de buurtschap Vrusschenhuuske worden weliswaar administratief tot de Heerlerbaan gerekend als onderdeel van de gemeente Heerlen, maar hebben vrijwel geen binding gehad met de Heerlerbaan als zodanig. Noch wat betreft de parochie, noch wat betreft de postgrenzen. Alleen een klein deel van de (onderste) Locht kan nog tot de Heerlerbaan gerekend worden, namelijk tot de plaats waar eertijds de molen was gevestigd.

Bij de opkomst van de mijnindustrie groeide de Heerlerbaan uit naar een echte woonwijk en ontstond er op den duur een meer aaneengesloten gebied tussen Caumer, Bautsch, Vrusschemig en Valkenhuizen.

Het bewoningsbeeld heeft zich tot in de jaren zeventig van de 20e eeuw vooral ontwikkeld tussen de twee oudste woonkernen, de ‘Baan’ en Bovenste Caumer met de Bautsch. Vanaf 1918 heeft de toenmalige woningbouwvereniging ‘Heerlerbaan’ vele woningen gebouwd, eerst langs de Caumerweg, het eerste gedeelte van het Caumerboord, Kanaalstraat, Bautscherweg, Bergdriesch en Corisbergweg, later in de oorlog een twintigtal woningen aan de A gen Giezen (onderste gedeelte, gezien vanaf de Heerlerbaan), en na de oorlog de 12 woningen aan de A gen Giezen (bovenste gedeelte) en even later Hambeukerboord en Pastoor Erensstaat. En eind jaren vijftig, begin jaren zestig de woningen aan de Horicherhofstraat, het tweede gedeelte van het Caumerboord, September 1944 straat, Herlongstraat, Hodgesstraat en Pattonstraat, nadat eerst woningen waren gebouwd langs het onbebouwde gedeelte van de Corisbergweg, Op gen Braak en Vullingsweg (thans alweer afgebroken).

Vervolgens wordt een drietal flatgebouwen in de buurt van de Rukkerweg gebouwd, de latere Peter Schunckstraat. De bouwomvang neemt verder toe met nog een aantal flatgebouwen, de bouw van de woningen in het verdere verlengde van het Caumerboord en tussen deze straat en de Keerweg (Herlongstraat, Hodgesstraat enz.) en de bouw van vele woningen tussen globaal genomen de Vullingsweg en de Kerkraderweg. Dan ontstaat ook een tweede parochie, nl. die van St. Andreas.

De wijk Heerlerbaan wordt door van Hommerich gekenmerkt als een gemengde wijk, waar voornamelijk ambtenaren, mijnwerkers, handwerkslieden en landbouwers woonden. Onderstaand zijn de inwoneraantallen en enige sociografische gegevens van de wijk Heerlerbaan opgenomen. Helaas zijn deze pas vanaf 1959 beschikbaar. Wel zijn gegevens over het aantal parochianen in de parochie St. Joseph verstrekt door het Bisdom Roermond.

Voor ons is de tijdspanne tussen 1949 en 1974 het belangrijkste. Aan de hand van archiefgegevens heb ik in het volgende hoofdstuk getracht het aantal inwoners van de Heerlerbaan te reconstrueren. De Heerlerbaan was in de genoemde periode een grotendeels katholieke en daarmee ook verzuilde gemeenschap. Er waren niet of nauwelijks verengingen die niet in hun naam of in de statuten ‘RK’ voerden. De veronderstelling dat het aantal inwoners van de Heerlerbaan min of meer gelijk loopt met het aantal (geregistreerde) katholieken blijkt echter ook weer niet geheel juist te zijn. Naar schatting moet een (gemiddeld) aantal van 2.200 personen, voor wat betreft de inwoners van onder andere Heeserveld en Locht, van het aantal geregistreerde parochianen afgetrokken worden, teneinde een iets zuiverder beeld te krijgen van het aantal inwoners van Heerlerbaan-sec. De parochiegrenzen lopen immers niet gelijk met de wijkindeling.

De onderstaande gegevens van het aantal geregistreerde katholieken in de parochie St. Joseph zijn afkomstig van het Bisdom Roermond . Deze gegevens zijn, aldus het Bisdom, ontleend aan de ‘Naamlijsten van het bisdom Roermond’, die op hun beurt weer putten uit gegevens aangereikt door de parochies en later door het Kaski

Opvallend is dat het aantal katholieken een aantal jaren min of meer gelijk blijft, in de jaren 1963 tot en met 1965 zelfs daalt, en weer een forse stijging te zien geeft vanaf 1971, terwijl het aantal inwoners van Heerlerbaan-sec een voortdurende stijging te zien geeft met inachtneming van een correctie voor het aantal inwoners van het Heeserveld, Beitel, Locht enz.

In het overzicht van 1960 kunnen 1.077 inwoners worden toegeschreven aan het Heeserveld. De ratio waarom het Heeserveld als buurt geteld wordt bij de wijk Heerlerbaan is onduidelijk. Er is daarvoor geen enkele reden te vinden. Noch in een parochiële indeling – het Heeserveld behoort immers tot de parochie van de H. Anna in het Bekkerveld- noch is er sprake van enige samenhang op sociaal, cultureel of welk ander terrein dan ook. Dat geldt, zowel voor de kerkelijke- als voor de sociologische indeling, ook min of meer voor de inwoners van Drievogels-Locht (gedeeltelijk)-Beitel. Maar die meetelling is logisch, omdat er anders een zeer klein restgebied zou ontstaan.
Het is dan ook moeilijk om de rest van het cijfermateriaal over 1960 te vergelijken met 1959 en ook met de daarop volgende jaren, omdat dan ook nog eens de cijfers van het Heeserveld en Vrusschemig bij elkaar worden opgeteld. Daarom wordt daarvan verder in het kader van dit verhaal van afgezien. Daarnaast worden de gegevens ook niet inzichtelijker doordat de gemeente Heerlen in een aantal opeenvolgende jaren heeft gewerkt met een andere buurtindeling of in het geheel geen buurtindeling meer.

Niettemin geven de hieronder volgende cijfers en grafiek toch een aardig beeld van de Heerlerbaan. Voor ons is de tijdspanne tussen 1949 en 1974 het belangrijkste.

Aan de hand van archiefgegevens heb heeft Chris in de twee volgende delen van zijn verhaal getracht het aantal inwoners van de Heerlerbaan te reconstrueren. In deel twee lees je over de periode 1959 t/m 1967 en in deel 3 over 1968 t/m 1974.