Oog voor detail: de Vredeskapel aan de Akerstraat

Op 24 december 1961 vond de opening van de Vredeskapel aan de Akerstraat plaats. De kapel is na de tweede wereldoorlog gebouwd als gedachteniskapel voor alle gesneuvelden en als monument voor een blijvende vrede. Ernaast staat een gedenkplaat met de tekst: “ Wij hebben hier den strijd ons opgelegd volstrĕĕn. Ter eerbiedige en dankbare gedachtenis aan de gevallenen uit onze stad in de 2de wereldoorlog. De burgerij van Heerlen”.

Algemene feiten en cijfers

Opening: 1961
Locatie: Akerstraat 37a te Heerlen
Architect: Frits Peutz

Kijken naar architectuur is iets om plezier aan te beleven. Vergelijk het met het lezen van een boek, het luisteren naar muziek of het bijwonen van een theatervoorstelling. Je kunt de kapel zien als een spel met getallen. Opvallend is de achthoekige vorm. De 8 werd in het oude christendom gebruikt als symbool van de opstanding op de achtste dag. De achthoek ontstaat door 2 vierkanten over elkaar te leggen. Het getal 4 staat voor doorgaande bewegingen: de jaargetijden, de maanstanden en de windstreken. 1 Solitaire vorm staat voor een nieuw begin. De eencellige ruimte heeft 3 gevelopeningen. Dat zien we in veel kerken als verwijzingen naar de Goddelijke Drie-eenheid: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Tenslotte staat de rijzige kapel op een verhoging met 3 treden. Veel kruisen en zerken op begraafplaatsen zijn zo opgesteld. Je ziet dat vaak als je oude kerkhoven bezoekt. Het symboliseert: geloof, hoop en liefde.

Bouwkundige details
De gedachteniskapel heeft een doorsnede van 8 meter. De hoogte van de trommel is ongeveer 10 meter. Daarboven op komt nog eens een maat van ongeveer 10 meter voor het dak, de lantaarn en het kruis. Op het eerste gezicht lijkt het bouwwerk te zijn opgetrokken uit massieve blokken. Dit is echter niet het geval. De muren zijn van beton een aan weerszijde bekleed met platen. Kenmerkend in veel werken van Peutz is de zorg waarmee de doorlopende banen natuursteen met verschillende afmetingen en de voegen zijn gedetailleerd. We zien dat ook bij het Raadhuis en de voormalige Wijnhandel Tissen aan de doorgetrokken Saroleastraat. Bij dit laatste project is ook gebruik gemaakt van Belgische blauwsteen, Naamse hardsteen of Arduin genoemd. De drie hoge gevel openingen met grote dagkanten benadrukken de entree. Ook het gebruik van een smal stalen raamprofiel versterkt de zeggingskracht van de gevelarchitectuur. In de bovenkanten van de gevelopeningen zien we een groot water hol dat moet voorkomen dat er water naar binnen loopt.

Beleving & Kennis

Het concept bestaat uit een achthoekige trommel afgedekt met een bescheiden bolvlak en een lantaarn. Als inspirerende voorbeelden van achthoekige kapellen kunnen we verwijzen naar de Baptisteria in Florence en Parma. Deze laatste heeft ook een dakconstructie die geheel schuilgaat achter de gevelvlakken en alleen van binnen goed zichtbaar is. Onder de lantaarn is een kunststoffen lichtkoepel aangebracht waardoor het licht “uit de hemel” naar binnen valt.

De forse lantaarn doet denken aan de bekroning van de koepel van de Sint Annakerk op het Bekkerveld die ook op een achthoekige vorm is geplaatst. De ruimte is ingetogen gebouwd met o.a. natuursteen. Opvallend is de eenvoudige en zorgvuldige vertaling van de klassieke hoofdvorm zonder veel ornamenten en versiering. De huidige toestand van de gedachteniskapel is ten opzichte van het oorspronkelijke ontwerp gaaf en ongewijzigd. De architectonische verschijningsvorm is enerzijds klassiek maar heeft anderzijds ook de uitstraling van een geometrisch modern gebouw.

Beeldende kunst
In het interieur staat een Madonna met kind van Frans Timmermans. Hij is o.a. bekend van de heiligenbeelden in het voormalige ziekenhuis Sint Annadal te Maastricht. Timmermans werkte veel met chamotte klei. Hier valt vooral de verleidelijkheid van het kleurgebruik op tegen een achtergrond van grijze natuursteen. De pure eenvoud van dit schitterend polychrome beeld staat in schril contrast met de uitgelaten gebogen vormen van de piëdestal.

De glas in lood ramen zijn van Eugène Laudy. thema. De ramen zijn overduidelijk afbeeldingen die vertellen over de verrijzenis. Veel verticale lijnen slingeren als wierook naar de hemel. Wat ook opvalt, is het veelvuldig gebruik van de kleuren rood, wit en blauw. In het rechterraam zien we laag aan de grond een duivelse figuur. In het linkeraam is beneden een leeuw afgebeeld. De opstijgende figuren dragen een aureool als symbool van heiligheid. Eugene Laudy is een bekende Heerlense kunstenaar. Hij maakte tientallen ramen voor de Sint Pancratiuskerk. In de jaren zeventig vormde hij samen met Theo Lenartz, Jos Teeken, Nic Tummers en Joost van de Velden het Kommunaal Kunstenaars Kollectief Zij wilde zich inzetten voor een betere stadsplanning maar vonden in de gemeente weinig of geen gehoor.

Omgeving

De Akerstraat heette vroeger Akerlaan en moet in het begin van de vorige eeuw een mooie groene laan geweest zijn. Het was een voorname laan met sjieke huizen die lang deel uitmaakte van de “ grote weg van Maastricht naar Aken”. Na de komst van de Steenkolenmijnen werden voorbij de Algemene Begraafplaats belangrijke gebouwen neergezet, zoals de Hogere Burger School( het huidige BernardinusCollege), het AZM (Ziekenfonds voor de mijnwerkers) en de woning voor mijndirecteur Haex. Er stonden villa’s versierd met torentjes die boven de gootlijn uit staken. Veel voortuinen waren afgescheiden van de openbare ruimte door gemetselde voetmuren, kolommen met afdekplaten en metalen hekwerken. Vooral de straatbomen hebben het beeld bepaald. Links en rechts stonden tussen de trottoirs en de rijweg lange rijen bomen. Op oude ansichtkaarten is dat nog goed te zien.

Veranderingen aan de Akerstraat
Bij de Putgraaf is de straatbreedte van de Akerstraat in de jaren zeventig open gesperd om ruimte te maken voor het groeiend autoverkeer en de bushalte. Mooie gebouwen waaronder de eerste Vroedvrouwenschool en de villa van de directeur van het Ziekenhuis van architect Jan Stuyt hebben hiervoor het veld moeten ruimen. De gebogen lijn van het AZL op nummer 27 zoekt de oude rooilijnen weer een beetje op en lijkt zich zo de miskleun van weleer te vergoelijken. Naast de gedachteniskapel is in 1976 het oude politiebureau gesloopt. Het was een ontwerp uit 1915 van de toenmalige directeur van openbare werken P. Hornix. De plek wordt nu in de bestrating gemarkeerd met rode baksteen. Bij die gelegenheid is de ingang van de Joodse begraafplaats naar achteren verplaatst. De balk met Davidster op twee gemetselde kolommen is ook naar achteren verhuisd en staat nu in de zelfde lijn als de toegangspoort van de Algemene begraafplaats.

Op 4 mei wordt er de Dodenherdenking gehouden. Het verhaal gaat dat verschillende hoogwaardigheidsbekleders al tijdens de oorlog afgesproken hebben, een vredeskerk te bouwen als Heerlen ongeschonden uit de strijd zou komen. Plannen daarvoor werden al gedurende de oorlog gemaakt maar het duurde tot 1961, voordat de kapel gerealiseerd werd. Peutz heeft om deze belofte in te lossen verschillende schetsen gemaakt. Zo ontwierp hij in 1953 een vierkante kapel naast het Raadhuis op de plaats waar nu het stadskantoor ligt. Een andere schets laat een kapel zien met een koepel die enige gelijkenis vertoont met die van de Sint Annakerk. Uiteindelijk werd de kapel aan de Akerstraat gerealiseerd en op 24-12-1961 in gebruik genomen. In 2010-2011 is deze kapel gerestaureerd en hoort zeker thuis op de lijst met jonge monumenten uit de wederopbouwperiode.