De uitroeiing van het Joodse volksdeel is een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. De Nederlanders aan hun kant krijgen, of de economische uitbuiting van het land, lukten niet. Van de 100.000 Joden in Nederland lukte het de Duitsers wel ongeveer twee derde te vernietigen. Nergens in Europa is het percentage zo hoog als in Nederland, nog steeds een pijnlijk en onverwerkt hoofdstuk.
Met het verhaal van Teuntje Delheij, dat zij schreef voor haar profielwerkstuk op het BernardinusCollege, kijken we naar de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Heerlen.
Dit is deel 2 van “De Joodse gemeenschap in Heerlen”.
Verder in het nauw gedreven
De Joden werden met een steeds verder voortschrijdend plan in het nauw gedreven. Het begon allemaal vrij onschuldig met registratie. Om de “Endlösung”, deportatie naar andere delen van de wereld of wat dan ook, ook in Nederland goed te kunnen doen moesten Joden geregistreerd worden. Daarvoor moesten ze niet te veel kunnen bewegen, daarom kregen ze eerst een verhuisverbod, maar ondanks dat wisselden in het eerste oorlogsjaar Joden nog van adres. Ook waren niet alle Joden aangemeld bij de gemeente. Dat gebeurde soms pas bij het gebruik van een gemeentevoorziening zoals scholen of het krijgen van distributiekaarten.
De eerste lijst van Joden in Heerlen overhandigde burgemeester Van Grunsven aan de Duitsers op 19 november 1940. Salomon Silber schrijft in zijn boek “Een Joods gezin in onderduik” dat zij in Heerlen tot 1941 geen Jodenvervolging merkten. In tegenstelling tot Oost-Europa waar de Duitsers vreselijk onder de Joden, communisten, partizanen en de Slavische burgerbevolking huis hielden, wilde men de bevolking in West-Europa niet tegen zich in het harnas jagen door al te brute vervolgingen. Men wilde de niet-Joodse bevolking nog tot het nazisme bekeren. Waarom precies is nog niet duidelijk, maar eind 1941 besloot Hitler alle Joden in Europa om te brengen. Dit werd bekrachtigd in januari 1942 in de Wannseeconferentie. Vanaf dat moment werden Joden steeds meer gescheiden van de Nederlandse bevolking. Isolatie, economische en maatschappelijke verzwakking, opjaging, deportatie en tenslotte uitroeiing volgden, ook in Heerlen.
De slachtoffers werden naar de beul gebracht
Volgens een lijst uit april 1941 ging het in Heerlen om ongeveer 125 personen van Joodse afkomst: 53 Nederlanders, 24 Duitsers, 25 Polen, 5 Hongaren, 17 zonder nationaliteit. Hierbij waren de half- en kwart-Joden niet meegeteld. Midden 1941 werd de bewegingsvrijheid van Joden beperkt in zwembaden, parken, plantsoenen, schouwburgen, hotels, bioscopen, café’s door borden waarop stond “Voor Joden verboden”. Joodse kinderen werden van scholen verwijderd en waren nu aangewezen op thuislessen. Radiotoestellen en fietsen van Joodse mensen werden in juni 1942 in beslag genomen. Toen was al vanaf 2 mei bepaald dat men in één blik moest kunnen zien of iemand Jood was. Daarom werd ook in Nederland de Jodenster ingevoerd. Hun persoonsbewijs was met een J bestempeld, maar ster en J kon men in bevolkingsregisters niet zien. Daarom werd voorgeschreven dat Joodse mannen de naam “Israël” en vrouwen “Sarah” toegevoegd kregen. Toen rolden in Duitsland al de treinen, eerst naar de getto’s, toen naar de gaskamers. Pas in juni 1942 werden plannen gemaakt voor deportaties uit West-Europa. Massa-executies bleken niet effectief. De beul moest steeds naar de slachtoffers toe. Men draaide het nu om. De slachtoffers werden naar de beul gebracht.
Op 24 augustus 1942 volgde aldus de oproep voor 57 Joden in Heerlen dat ze zich de volgende dag naar Maastricht moesten begeven voor transport naar Westerbork vanwege “tewerkstelling”. Hiervan vertrokken daadwerkelijk dertien personen waaronder Abraham Silber, de broer van Salomon. Vijftien Joden verdwenen spoorloos, waaronder Salomon en Chanine Silber. Drie Joden bleken niet meer in Heerlen te wonen en de rest was ziek of verzorgde een ziek familielid.
Op 6 en 7 september waren twee Joodse gezinnen verdwenen en op 11 september nog eens rond de 25 personen, 14 september zes en 18 september nog een vijf. De Joden wilden niet afwachten wat de Duitsers met ze van plan waren. Vanaf dat moment werden in Heerlen regelmatig Joden opgehaald en op transport gezet. Eind maart maakte de hoogste vertegenwoordiger van de SS en verantwoordelijke voor de deportatie van de Joden in Nederland Hans Rauter bekend dat alle Joden naar Nederlandse kampen moesten worden ondergebracht. De ouders van Salomon Silber doken op 7 april 1943 eveneens onder nadat zij uit de krant Limburgse kranten hadden vernomen dat alle nog buiten Amsterdam verblijvende Joden vóór 10 april 1943 zich naar kamp Vught moesten begeven. Rond die periode werden meerdere Heerlense Joden op transport gezet. Dat ging zo door tot in april 1944. Van de ongeveer 125 Joden in Heerlen zijn er 60 personen omgekomen. 65 Personen wisten te overleven. 59 Joden stierven in vernietigingskampen, een man onbekend, 59 redden hun levens door onder te duiken, 6 overleefde de concetratiekampen. De eerste Heerlense Joden kwamen 26 augustus 1942 in Westerbork aan en stierven al op 31 augustus 1942 in Ausschwitz.
Zo sta je in Heerlen, zo sterf je in Auschwitz. De gedachte alleen al is afschuwelijk. In september 1943 was Nederland “Judenrein” op geïnterneerde Joden in Westerbork en Vught na en de ondergedoken Joden. De laatste treinen uit Westerbork vertrokken september 1943. Toen waren 107.000 Joden gedeporteerd, waarvan 3.800 naar Bergen-Belsen, 4.900 naar Therisienstadt, 34.300 naar Sobibor en 58.600 naar Auschwitz. Uiteindelijk zijn tussen 2,5 en 3 miljoen Joden in vernietigingskampen vermoord.
Klik op linksstaande QR-code. Print de QR-code uit en hang deze op. Door te scannen met een telefoon komen bezoekers direct uit bij dit verhaal.