Oog voor detail: Centraal Bureau voor Statistiek

In 1965 werd aangekondigd dat er een einde zou komen aan de steenkolenontginning. De regering beloofde vervangende werkgelegenheid en verplaatste een aantal rijksdiensten, waaronder het CBS naar de vroegere oostelijke mijnstreek.

In 1974 bouwde het CBS in Heerlen een nieuw kantorencomplex met Gerard (Gerhardus Johannus Wilhelmus) Snelder als architect. Hij was tussen 1933 en 1934 werkzaam bij Gerrit Rietveld en vestigde zich in 1937 in Maastricht, eerst bij het bureau van Alphons Boosten, daarna als zelfstandig architect. Het gebouw is te beschouwen als een jong monument dat zeker niet gesloopt zou mogen worden. Het bouwwerk past, indien men dat wil zien, in het gedachtegoed van het structuralisme.

Als voorbeeld van het structuralisme in Nederland wordt het Burgerweeshuis in Amsterdam van Aldo van Eyck genoemd. Deze mijlpaal in de Europesche architectuur en werd door velen gezien als een eerste gebouwd manifest van de Forumgroep met van Eijck, Herzberger en Bakema als de felste en meest inspirerende woordvoerders (1). In dit gedachtegoed waren aanzetten aanwezig van utopische denkbeelden zoals die bekend waren van bijvoorbeeld Yona Friedman en Kenzo Tange.

Men zag de stedenbouw niet langer als een resultaat van functiescheiding maar als een materialisatie van relaties. Er werd gebouwd volgens een orthogonale structuur waarbij het stedelijk weefsel een vervlechting werd van overlappende velden. Binnenruimte en buitenruimte leken in elkaar over te vloeien. Op een aantal plaatsen in Nederland werden complexen gebouwd waarbij de splitsing tussen de verschillende bestemmingen, wegenplan, bouwblok en groenvoorziening niet meer werd gevolgd. Er ontstonden in elkaar overlopende roostervormige bouwwijzen waarin de looplijnen, zichtlijnen en ontmoetingsplekken een belangrijke rol vervulde. Voorbeelden zijn het Centraal beheer in Amersfoort (Herman Herzberger, 1971) en de Kasba in Hengelo (Piet Blom, 1984). In Heerlen kan Laurens Bisscheroux genoemd worden in verband met deze architectuurstroming.

Het CBS-complex wordt kenmerkt door een grit met systematische schakeling van 16 gelijkvormige eenheden in een rechthoekig stelsel. De centrale omsloten binnenplaats continueren als het ware de binnenruimte bij de entreehallen. Er is veel aandacht besteed aan het ontwerp van bestrating, trappen en inrichting. Het groene tuinen omringen aan alle kanten de betonnen monoliet.

Het gebouw zou als het ware moeten kunnen doorgroeien vanuit centrale punten. Men onderscheid de drager en het inbouwpakket. Details tonen het binnenste van de constructie en wekken de indruk makkelijk uitgebreid te kunnen worden. Gangen en royale trappenhuizen moesten ruimte scheppen om elkaar te ontmoeten en een praatje te maken. De nadruk ligt op de betonnen drager die aan de buitenkant zichtbaar is gebleven en ingevuld is met bakstenen muurdammen en hoge verticale raamopeningen. Kenmerkend is de herhaling van betonnen basis vormen. De structuur van het gebouw is van een zelfde opzet als bij het Gouvernement te Maastricht. Het gangenstelsel kan vergeleken worden met het doolhofachtige karakter van de middeleeuwse stad. Bezoekers zijn snel gedesoriënteerd en kunnen de weg niet vinden.

Inmiddels heeft het CBS een nieuw kantoor op nog geen steenworp afstand van de oude locatie. Huidige eigenaar van Carbon 6, de nieuwe naam van de locatie, is Walas Concepts uit Rotterdam. Wij spraken voor de rubriek “Herbestemming” Mark Handels, een van de nieuwe bewoners van Carbon 6.