Duits gezag in Heerlen (1940-1944)

Op 10 mei 1940 vallen Duitse troepen Heerlen binnen. Deze troepen staan onder commando van Oberleutnant Scholten uit Aken. Weerstand wordt er niet of nauwelijks geboden. Hauptmann Von Schönbach zorgt voor de inkwartiering.

• door Marcel en Ruben Krutzen

Ackermann
Op 11 mei 1940 krijgt Heerlen een Ortskommandant: Dr. Ackermann. Hij is Kapitänleutnant bij de Kriegsmarine. In zijn burgerleven is hij groothandelaar met internationale handelscontacten. Het ambtsgebied van Ackermann betreft aanvankelijk alleen Heerlen, later alle Zuid-Limburgse gemeenten. Ackermann neemt zowel het militaire alsook het civiele gezag in Heerlen over. Zijn taken betreffen: 1. Bescherming van de troepen die zich in Heerlen bevinden of die door Heerlen trekken; 2. Leiding van het dagelijks bestuur; 3. Herstel van het bedrijfsleven. De mijnindustrie krijgt hoogste prioriteit. De Ortskommandantur is gevestigd in Hotel Germania. Eigenaar van dit hotel is J. Gerards. Het hotel bevindt zich aan de Saroleastraat 13.

Op 8 juni 1940 wordt de Ortskommandantur plotsklaps opgeheven. Ackermann heeft het bevel gekregen Heerlen onmiddellijk te verlaten.

Kronenwerth
Van medio juni 1940 tot medio juli 1940 heeft Hauptmann und Bataillonsführer Kronenwerth de leiding in Heerlen. Kronenwerth maakt deel uit van Grenz-wacht-Regiment 6. Aufgabe des Regiments war es, umgehend Gefangenen-Sammelstellen einzurichten und Gefangene durch den Maastrichter Zipfel zu schleusen. Etwa 50.000 Kriegsgefangene wurden innerhalb von 5 Wochen weitertransportiert. Im Juli 1940 wurde das Regiment dann wieder nach Deutschland verlegt und in Herzogenrath, Merkstein und Bardenberg untergebracht, lezen wij op de website www.lexikon-der-wehrmacht.de.

Kronenwerth kent de regio vrij goed, hetgeen niet verwonderlijk is omdat hij uit Aken komt. Feitelijk is hij lakenfabrikant van beroep. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij frontsoldaat.

Burgemeester Van Grunsven krijgt te horen dat hij al zijn bevelen moet opvolgen. Maatregelen moeten ogenblikkelijk uitgevoerd worden, indien Kronenwerth dat eist. Kronenwerth complimenteert Van Grunsven voor het feit dat de transporten van duizenden Franse, Belgische en andere geallieerde krijgsgevangenen door Heerlen richting Duitsland, probleemloos zijn verlopen.

Op 22 juli 1940 schrijft Van Grunsven aan de vroegere Ortskommandant Dr. Ackermann het volgende:

Sehr geehrter Herr Kapitänleutnant. (…) Wie mir gestern mitgeteilt wurde, wird in meiner Gemeinde, welche seit Ihrer Abreise ohne Ortskommandantur geblieben ist, eine neue Kommandantur errichtet werden. Ich gehe hiermit gerne der Hoffnung Ausdruck, dass die Beziehungen zwischen den neuen Kommandanten und meiner Verwaltung sich auf dieselbe Weise gestalten werden wie sie immer Zwischen Ihnen und mir gewesen sind. Mit dem besten Wünschen verbleibe ich, Burgemeester van Heerlen.

Schmidt
Heerlen krijgt geen nieuwe Ortskommandantur. Op 26 juli 1940 krijgt Limburg namelijk een Beauftragte: Wilhelm Schmidt. Schmidt fungeert eerst en vooral als ‘verbindingsofficier’. Hij bericht rechtstreeks aan Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart en heeft contact met alle burgemeesters in de provincie Limburg. Schmidt zit eerst in Hotel Du Casque in Maastricht. Later verhuist hij naar een ander pand te Maastricht. Hier is tevens de Ortskommandantur van Maastricht gevestigd.

Tijdens ‘de periode Wilhelm Schmidt’ bezoeken verschillende nazi-kopstukken Heerlen en omgeving, onder meer: Rijkscommissaris Seyss-Inquart, Arbeidsfrontleider Ley en SS’er Rauter. Ook de NSB-leiders Mussert en Van Geelkerken zijn vaker in Heerlen aanwezig. In het centrum van Heerlen vinden diverse massabijeenkomsten van NSDAP- en NSB-leden plaats. Het Horst- Wessellied ‘Die Fahne hoch!’ klinkt herhaaldelijk uit de monden van de verzamelde nazi’s en hun collaborateurs.

Omstreeks 7 september 1944, een week voor de bevrijding van Maastricht, wijkt Schmidt uit naar Venlo, alwaar hij zich met zijn staf vestigt in het N.S.B.-Kringhuis aan de Kaldenkerkerweg. Na september 1944 is zijn rol uitgespeeld en vertrekt hij vermoedelijk naar Duitsland. Op 12 april 1945 wordt hij uiteindelijk in zijn verblijfplaats in Bückeburg (Westfalen) gearresteerd.

Bevrijding

Op 12 september 1944 trekken geallieerde troepen het kerkdorpje Mesch (gemeente Eijsden-Margraten) binnen. Op 13 en 14 september wordt Maastricht bevrijd. Op 17 september 1944 wordt Heerlen en omgeving door Amerikaanse soldaten bevrijd. Na meer dan vier jaren komt er een definitief einde aan de Duitse bezetting en neemt burgemeester Van Grunsven het voortouw weer in handen. De wederopbouw van de stad en het voorzetten van het alledaagse leven krijgt hoogste prioriteit. Heerlen moet verder, hoe dan ook.

Van Grunsven

In tegenstelling tot andere burgemeesters in oorlogstijd blijft Marcel van Grunsven op zijn post zitten. Velen beschouwen hem als een man die Heerlen heldhaftig door de oorlog heeft geloosd. In 2013 echter ontstaat een felle discussie over zijn rol tijdens de oorlog. Volgens het boek De geur van kolen (2013) van journalist Joep Dohmen zou hij de Duitsers met de nodige hand- en spandiensten ondersteund hebben. In reactie op de beweringen van Dohmen publiceren de historici Fred Cammaert en Marcel Put in 2014 een boek waarin zij de beschuldigingen van Dohmen (proberen te) ontkrachten: Eindelijk een echte burgemeester. Feiten en fabels over Marcel van Grunsven, 1940-1946.

_________

Bronnen, onder meer: www.delpher.nl www.niod.nl www.rijckheyt.nl www.ww2insouthlimburg.nl www.lexikon-der-wehrmacht.de www.wikipedia.nl www.wo2venlo.nl/personen-schmidt