Bron: Rijckheyt.nl | Stationsplein (1942). Royal theater.

De Royal tijdens de Duitse bezetting

Een tijdje geleden kon u op deze site het boeiende verhaal over de Royal bioscoop lezen, dat wij schreven naar aanleiding van een interview met Ivo Senden.

Een interessant aspect van de geschiedenis van de Royal bioscoop lieten we toen echter even rusten: de periode tijdens de Tweede Wereldoorlog. Opnieuw met Ivo Senden als verteller, kijken wij terug naar dit indrukwekkende hoofdstuk uit de geschiedenis van Heerlens mooiste bioscoop. “Het had weinig gescheeld of de Royal had er niet meer gestaan”, aldus Senden.

Het eerste opmerkelijke feit dat Senden ons weet te vertellen is, dat toen de Duitsers binnenvielen, er sprake was van een grote misvatting. Iedereen in Heerlen dacht namelijk “nu zullen er totaal geen Amerikaanse films meer worden vertoond.”  Vooral in het begin was dat een misvatting: de vertoning van Duitse films was in het begin maar nog vrij schaars. “Het nadeel van het draaien van Duitse films,” zegt Senden, “was dat ze eerst nog ondertiteld moesten worden. Mensen hier spraken geen Duits.”

Bron: Rijkcheyt "Fotograaf Bos | Max van Bergen Royal Theaters
Bron: Rijkcheyt “Fotograaf Bos | Max van Bergen Royal Theaters

Duitse bezetting
Naar verloop van tijd werd de Royal echter wel bepaalde films opgelegd. Maar waar mogelijk probeerde eigenaar van de Royal, Max van Bergen, eronder uit te komen. “Ja, de Royal is toen ook meerdere malen op het matje geroepen door de Kultuurkamer”. De Nederlandsche Kultuurkamer was een door de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog ingesteld instituut, waar iedereen die het vak van kunstenaar, schrijver, muzikant of podiumartiest wilde uitoefenen, zich bij diende aan te melden. Wie, zonder dat zijn aanmelding bij de Kultuurkamer was geaccepteerd, toch artistieke arbeid verrichtte, riskeerde destijds een boete van ten hoogste f 5.000. Als we dat naar onze tijd zouden omrekenen, is dit ongeveer een waarde van € 29.500. De Royal probeerde dus wel enigszins weerstand te bieden, maar controles in de zaal en de vele boetes die de bioscoop heeft gekregen, hielden deze rebelse houding toch in toom.

De Royal en het Verzet
“Al snel heeft de Royal toen contact met het Verzet gezocht”, weet Senden. Er liepen destijds al gangen onder de Royal (die moesten er immers zijn in verband met de veiligheid), en die waren voor het Verzet ideaal om te gebruiken. “Van Bergen heeft dat toe gelaten, terwijl iedereen verwachtte dat hij dat zou weigeren. Ja, echt waar. Hij hielp het Verzet.”

“Zat de zaal vol met Duitsers en ‘foute Nederlanders’ naar een film te kijken, terwijl ondertussen de ondergrondse gangen van de bioscoop vollagen met wapens”, vertelt Ivo Senden ons deze unieke anekdotes. Het is voor velen dan ook maar moeilijk voor te stellen dat dit zich allemaal in de Royal bioscoop afspeelde. “Er werden zelfs piloten verborgen in de kleedkamers van de Royal [de kleedkamers lagen waar nu de Rivoli staat, red.].”

De toenmalige bedrijfsleider van de Royal heeft een keer twee piloten in burgerkleding gestoken en films laten meekijken, terwijl op een kleine afstand – verderop in de zaal – NSB’ers zaten. “Toen heeft hij wel even peentjes lopen zweten”, vertelt Senden lachend over de haast absurde situatie. “Hij dacht: doe me dat alstublieft nooit meer aan!”

 

Bron: Rijckheyt.nl | Stationsplein (1942). Royal theater.

De fosforbom op het dak van de Royal
Dan is er ook nog de fosforbom die zich tijdens de oorlog door het dak van de bioscoop heeft geboord. “Ja, het had weinig gescheeld of de Royal had er niet meer gestaan”. Toch zijn er van zulk soort gebeurtenissen maar nog schaars beelden terug te vinden. “Een van de weinige filmbeelden van die tijd zijn de zgn. polygoonbeelden”, weet Senden. “Zoals de beelden van een hooggeplaatste NSB’er die op de markt van Heerlen werd doodgeschoten door Heerlenaar.”

“Hij is toen de Royal ingevlucht, en Van Bergen heeft hem toen verborgen gehouden.” De Duitsers waren woedend. Als represaille van de ‘aanslag’ moest alles (van cafés tot  schouwburgen en bioscopen) weken gesloten blijven. “Maar, Van Bergen heeft altijd z’n mond gehouden”. Bij onderzoek van Senden naar Royal, blijkt uit papieren dan ook dat Van Bergen na de oorlog verschillende onderscheidingen gekregen heeft. Hetgeen nogmaals onderstreept dat Van Bergen de Heerlense gemeenschap niet alleen een haast historische bioscoop heeft geschonken, maar ook zijn medemens tijdens de wellicht moeilijkste periode van de 20e eeuw niet heeft laten vallen.

Meer over de Royal
Eerder verscheen er een langer artikel over de Royal bioscoop op deze website, Van rondreizende bioscoop tot authentiek theater.

Frank

Frank van Opdorp (1985) is onder andere schrijver, media-cultuurwetenschapper, bedrijfsjournalist en communicatieadviseur. Bij Heerlen Vertelt vervult hij de rol van hoofdredacteur. Frank studeerde in 2009 af aan de Universiteit van Maastricht, waar hij zijn Masterdiploma Cultuur- en Wetenschapstudies behaalde met een specialisatie in politieke cultuur. Een jaar daarvoor behaalde hij op dezelfde plek zijn Bachelor Cultuurwetenschappen (2008) met een specialisatie in Media-cultuur. Na de ervaring die hij tijdens zijn studie opdeed, met onder andere stages bij de Provincie Limburg en L1 Radio-Televisie, werkte hij een jaar bij de gemeente Meerssen als communicatieadviseur en persvoorlichter. Momenteel werkt hij al ruim tien jaar op de afdeling Communicatie & Marketing van Zuyderland (voorheen Atrium en Orbis). De Heerlense cultuur, samenleving en geschiedenis (en breder gezien ook die van Parkstad) heeft altijd zijn aandacht gehad en mede dit heeft er eind 2009 / begin 2010 toe geleid dat hij samen met initiatiefnemer Maurice van Opdorp Heerlen Vertelt inhoudelijk vorm gaf. Na het overlijden van Maurice, nam Frank de rol van hoofdredacteur op zich, in het bestuur dat momenteel verder bestaat uit voorzitter Michel Lemaire, penningmeester Jeroen Postma en secretaris Pim Odekerken. Buiten zijn grote interesse voor cultuur, actualiteit en media, houdt hij zich in zijn vrije uurtjes ook bezig met design, film, voetbal, hardlopen, schrijven, muziek maken met zijn band en fotografie.

5 gedachten over “De Royal tijdens de Duitse bezetting”

  1. “Het nadeel van het draaien van Duitse films,” zegt Senden, “was dat ze eerst nog ondertiteld moesten worden. Mensen hier spraken geen Duits.”

    Hoefden de Amerikaanse films dan niet ondertiteld te worden? Mensen spraken hier wel Engels ?

    Overigens een boeiend verhaal.

    1. Een wat late reactie op de opmerking van Rob Wulms, maar ik zag hem nu pas staan.

      Wat ik bedoelde te zeggen was dat de Amerikaanse films die vertoond werden, al ondertiteld waren door de filmmaatschappijen in Amsterdam, die de distributie in Nederland regelden.
      Toen de Duitsers hun films van eigen bodem verplicht wilden stellen in Nederland, kwamen deze rechtstreeks uit Duitsland (veelal Berlijn) en hadden daarom nog geen ondertiteling gekregen.
      De stelling dat mensen hier geen Duits verstonden, had meer betrekking op Nederland dan op Heerlen, aangezien het Duits voor veel geboren Heerlenaren bijna een tweede taal was.

  2. heeft iemand meer info over de doodgeschoten
    nsb-er? (ik weet zijn naam) Het verhaal gaat dat hij in bezit was van
    briefjes met namen van mensen die zouden worden
    opgepakt

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.