Voor het voormalig Heerlense St. Jozefziekenhuis kreeg Aad de Haas in 1957 de opdracht om de kapel van het hospitaal te beschilderen. In 1994 en 1995 kocht de Stadsgalerij Heerlen ruim 250 werken (schilderijen, tekeningen, monotypes en grafiek) van deze kunstenaar. Wie was deze Aad de Haas?
Aad de Haas schilderde meerdere kruiswegen, en zijn kunstenaarsleven valt te vergelijken met een “persoonlijke kruisweg”. Over kunst en iemands persoonlijke smaakt valt niet te twisten. Wat de een als prul bestempelt is voor de ander een prachtige kleurencombinatie of een verhelderende visie.
Met de kruisweg van Aad de Haas kwam ik jaren geleden onbewust mee in contact; toen ik in het raadhuis van de gemeente Landgraaf zat te wachten op mijn identiteitskaart. Ongeduldig keek ik naar boven door de glazen koepel naar de grauwe grijze lucht. De saaie aanblik zorgde ervoor dat ik mijn blik weer iets naar beneden afwendde. Tot mijn grote verrassing zag ik aparte muurschilderingen met bonte kleuren, rare vormen en ruwe randen. Gezien mijn jeugdige leeftijd en de afstand kon ik toen nog niet beseffen, dat ik later meer respect zou krijgen voor de kunstenaar, zijn kunstwerk en de boodschap die hij met zijn werk uitdraagt. Sommige dingen koester je pas later in je leven. Als havoleerling op het Eijkhagencollege stond ik plotseling, onwetend, weer oog in oog met de kruisweg. In het trappenhuis hangt een statie van De Haas. Alweer moest ik langzaam wennen aan de aanblik van het kunstwerk. Echter na enig tijd kreeg ik meer waardering voor het felle kleurgebruik en de vrije vormen. De kunstenaar heeft de kruisweg zo getekend dat het leek op een stripverhaal. De randen van het kunstwerk waren brokken net of het kunstwerk met geweld tot stand was gekomen. De afgebeelde soldaten in de kruisweg waren getekend als Wehrmacht soldaten. Als puber keek ik tijdens de leswisseling vol fascinatie naar die ene statie. Bij ieder bezoek aan het raadhuis kreeg ik steeds meer respect voor de kunstenaar.
Wie was Aad de Haas
Wie de kunstenaar was en waarom hij zo een kunstwerk had neergezet, daar kwam ik pas jaren later achter. Als men iets weet van de achtergrond van de kunstenaar, dan valt de boodschap in de meeste gevallen vrij gemakkelijk uit het kunstwerk af te lezen. Aad De Haas werd in 1920 in Rotterdam geboren en ging aldaar studeren aan de academie van Beeldende Kunsten. Hij groeide op in een katholieke omgeving, zijn hele leven zou hij overtuigd katholiek zijn. Zijn kunststijl valt te typeren als figuratief expressionistisch. Hij vertelt zijn verhaal aan de hand van figuren, en binnen zijn werk gelden geen opgelegde voorschriften. Deze vrijheid geeft De Haas de mogelijkheid om zelf kleuren en vormen te kiezen om zijn boodschap over te brengen aan het publiek; de band met de werkelijkheid kan en mag helemaal vervallen. Deze zelf gecreëerde wetteloosheid bracht hem in zijn leven meerdere malen in de problemen.
De invloed van de Duitse bezetting
Een belangrijke invloed zou de Duitse bezetting hebben op het leven van De Haas. Bij het bombardement van Rotterdam in mei 1940 werd de academie, evenals veel prille werken van de kunstenaar verwoest. De bezetting maakte een diepe indruk op de jonge man. Natuurlijk bracht zijn vrije kunstenaarsgeest hem in de problemen met de bezetter. De Duitsers bestempelden zijn kunst als “ontaard”. Daarbij vereeuwigde hij de wandaden van de nazi’s in meerdere werken. Zelfs Hitler, Goering en Goebbels werden door hem afgebeeld met uitgemergelde oorlogsslachtoffers. Daarvoor zou hij in 1942 maanden opgesloten worden met de daarbij horende vernederingen. Onverwachts ontliep hij zijn doodsoordeel. Na zijn vrijlating lukte het hem niet om zijn anti-Duitse gevoelens te onderdrukken. Samen met zijn vrouw, na advisering van vrienden, dook hij onder in Zuid-Limburg, in het landelijke Gulpen, in 1944. Na zijn vlucht werd Zuid-Limburg als snel bevrijd. Na de bevrijding zou het echtpaar zich hier blijven vestigen, en in 1972 blies hij zijn laatste adem in Schaesberg uit; nu weer veertig jaar geleden. Als herinnering bleef zijn omvangrijke oeuvre achter; bestaand uit meer dan honderd schilderijen en circa 2.500 tekeningen.
Smaken verschillen
Zijn religieuze opvoeding en levensovertuiging zorgden ervoor, dat zijn werk hoofdzakelijk een religieuze boodschap of achtergrond had. Wederom kwam hij in de problemen met de vrijheid van zijn manier van schilderen. Vaak was zijn werk en hijzelf mikpunt van harde kritiek. De eerste keer was dat met de vervaardiging van kruiswegstaties voor de kerk van Wahlwiller in 1947. Zijn onorthodoxe manier van uitbeelden zorgden voor kritiek van de dorpelingen.
In de Limburgse pers werd zijn werk ofwel de hemel in geprezen ofwel het graf ingeschreven. Uiteindelijk zou de tegenwerking van het Bisdom Roermond de hardste klap zijn voor de diep religieuze kunstenaar. Meerdere malen gaf het Bisdom en de opeenvolgende bisschoppen aan dat zijn kunstwerken geen geschikte devotieobjecten waren. Alle kritiek vond zijn weerslag op zijn manier van schilderen, wazige kleuren en uitdrukkingen weken voor fellere kleurschakeringen. De kritiek van de kerk had grote gevolgen voor De Haas, de kerkelijk opdrachten zouden tot 1957 uitblijven.
Uiteindelijk kreeg hij een tweede kans. Voor het Heerlense St. Jozefziekenhuis kreeg hij de opdracht om de kapel van het hospitaal te beschilderen.
In deel 2 bekijken we de schildering in het Heerlense St. Jozefziekenhuis.
Klik op linksstaande QR-code. Print de QR-code uit en hang deze op. Door te scannen met een telefoon komen bezoekers direct uit bij dit verhaal.
aad de has was jaren onze buurman op de baanstraat in schaesberg.
was een leuk en ook groot gezin net als wij.
Als kleine jongen was ik leerling van de lagere school in Wahlwiller. Door toedoen van de nogal progressieve pastoor van de kerkdorpen Wahl- en Nijswiller heeft de schilder Aad de Haas in de kerk van Wahlwiller de kruisweg geschilderd. De bevolking van beide dorpen, grotendeels arbeiders en boeren, waren zwaar geshockeerd door de manier waarop de Haas de bijbelse figuren, en vooral Jezus, uitgebeeld had. Het niet aflatende protest van de “gelovigen”had tot gevolg dat de schilderijen zelfs uit de kerk werden verwijderd op last van het bisdom Roermond. Omdat ik enige tijd later (begin 50er jaren) verhuisd ben heb ik de afloop niet gevolgd.
Enkele jaren geleden, toen ik in de buurt van Wahlwiller was, heb ik het kerkje nog eens bezocht en gezien dat de kruisweg niet alleen teruggeplaatst is, maar zelfs een bekende bezienswaardigheid geworden is!
Er was niet alleen kritiek vanuit Wahlwiller en Nijswiller, vanuit heel Limburg. Ik weet nog dat mijn ouders met mij speciaal ernaar gingen kijken, zoveel hadden ze gehoord over die kruisweg van Aad de Haas. Ik herinner mij nog dat ik het heel vreemd vond: sommige figuren op de staties leken wel een soort hondekoppen te hebben. Mijn ouders waren woedend, ze vonden dit een schandalige kruisweg. Natuurlijk had de schilder hiermee bepaalde bedoelingen. Fijn om deze achtergrond nu eens te lezen.
De geschiedenis van de kerk werd ‘wereldgeschiedenis’, toen direct na de oorlog de kerk op voorspraak van pater drs. G.L. Mathot uit Wittem geheel beschilderd werd door Aad de Haas. Conservatieve critici, die in de oorlog zeker wat betreft hun visie op kunst partij hadden gekozen voor de Nationaal-Socialisten, veroorzaakten zo’n rel, dat de kruiswegstaties van Aad de Haas in 1949 op aandrang van het Vaticaan door bisschop Lemmens verwijderd werden en in het Bonefantenmuseum terecht kwamen. Bij de restauratie van 1979-1980 zijn ze gelukkig weer teruggeplaatst. De laatste restauratie is o.a. te danken aan pastoor J. Debets en een daadkrachtig kerkbestuur, die de nodige fondsen bij elkaar wisten te krijgen. Inmiddels was ook het bisdom overtuigd van de waarde van de werken van Aad de Haas en steunde ze de restauratie van harte. De restauratie van de schilderingen van Aad de Haas werd verricht door restaurateur Schoonekamp uit Amsterdam en enkele medewerkerkers, de architectonische restauratie door architectenbureau Mertens uit Hoensbroek.
Literatuur: Cor Bertrand: Rehabilitatie van een omstreden kerk. Eigen uitgave.
Toen ik in 1959 mijn opleiding aan de politieschool in Doenrade begon. Zag ik in de benedenruimte waar nu het restaurant is gevestigd en dat in onze tijd dienst deed als kantine, leslokaal en sportlokaal (judo) een schilderij was getekend. Het bleek een schildering te zijn van Aad de Haas. Van deze schildering is nu niets meer te zien. Ik heb alleen een paar zwart/wit foto’s gemaakt ik dacht door Libelle.